Nguyễn Huy Tự (1743 – 1790)
1. Thông tin
– Tên gọi: Nguyễn Huy Tự (阮輝嗣) hay Nguyễn Huy Yên
Tự: Hữu Chi.
Hiệu: Uẩn Trai
Tước hiệu: Uẩn Đình hầu
Thụy hiệu: Thông Mẫn.
– Sinh tháng 8/1743 (tức ngày 15/7/Quý Hợi) tại làng Trường Lưu, xã Lai Thạch, tổng Lai Thạch, huyện La Sơn, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An, Đại Nam (nay là xã Trường Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, Việt Nam)
Mất năm 5/9/1790 (tức ngày 27/7) (47 tuổi) tại Phú Xuân, Đại Nam (nay là Tp. Thừa Thiên Huế, Việt Nam)
– Giới tính: Nam
– Quốc tịch: Đại Nam
Dân tộc: Kinh
– Là chính trị gia thời Lê trung hưng trong lịch sử Việt Nam.
2. Hôn nhân và gia đình
a) Thân thế
– Ông nội là Nguyễn Hưu Tựu và bà nội là Phan Thị Trừu
– Bố là Nguyễn Huy Oánh và mẹ là Nguyễn Thị Khoát
b) Hôn nhân và con cái
– Quan hệ gia đình với 2 vợ là Nguyễn Thị Bành và Nguyễn Thị Đài
– Có 19 người con: (>9 con trai và >4 con gái)
Con trai: Nguyễn Huy Tuấn, Nguyễn Huy Vịnh, Nguyễn Huy Phó, Nguyễn Huy Kiệt, Nguyễn Huy Hổ
3. Cuộc đời và sự nghiệp
Con cả trong gia đình ? con (Nguyễn Huy Tự,)
Ngày Ất Mùi, Cảnh Hưng thứ 4
Năm 1760, khi 17 tuổi, đỗ thứ 5 kỳ thi Hương tại trường Nghệ An. Buổi đầu, ông được bổ chức Thị nội văn chức tùy giảng ở phủ Lượng vương (phủ của Trịnh Sâm khi còn là thế tử). Ít lâu sau, đổi ông làm Binh phiên câu kê (một chức quan thanh tra) ở phủ chúa Trịnh Doanh.
Năm 1767, ông nhậm chức Hồng lô tự thừa.
Năm 1768, ông làm Tri phủ Quốc Oai. Quang Trung tiến quân ra Bắc lần thứ nhất, dừng chân ở Nghệ An, cho tiến sĩ Trần Kỷ đến yết kiến cụ Nguyễn Nghiễm (Nghi Xuân), Nguyên Tể tướng triều Lê để hỏi ý kiến về chiêu hồi và tuyển lựa quân sự. Nguyễn Nghiễm đã trả lời rằng: Nếu cần đạo sỹ mưu lược thì gặp La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp, nếu cần chính trị giỏi thì gặp Thám hoa Nguyễn Huy Oánh, nếu cần dùng tướng thì gặp Nguyễn Huy Tự. Sau khi La Sơn phu tử thuận ra giúp Tây Sơn và đã đến gặp Nguyễn Huy Tự để bàn việc nước, Nguyễn Huy Tự đã niềm nở đón tiếp và khẳng định rằng: Vận mệnh nước nhà cần thì người có lương tri phải ra giúp nước. Rồi ông thanh thản trút bỏ áo mũ cận thần nhà Lê, phù tá triều đại Tây Sơn và được tiến cử chức Tiến triều đốc đồng Hữu Thị Lang cùng Quang Trung tiến quân ra Bắc Phù Lê diệt Trịnh. Trong thời gian vua Quang Trung đưa quân ra đánh giặc Thanh, ông giữ chức Hữu tham tri bộ Binh, được giao làm việc tại kinh.
Năm 1770, ông thi Hội trúng Tam trường, được bổ làm Hiến sát phó sứ xứ Sơn Nam.
Năm 1774, Nguyễn Huy Tự xin cải bổ sang võ ban, được cử làm Quản binh.
Năm 1778, thăng ông làm Trấn thủ Hưng Hóa, trực tiếp giữ đồn Bách Lẫm.
Năm 1779, ông được đặc cách làm Tiến triều ứng vụ, tiếp đó là Hiệp lý lương hướng Sơn – Hưng – Tuyên, rồi Đốc đồng Hưng Hóa. Ở đây, ông cùng với cha vợ là Nguyễn Khản, và chú vợ là Nguyễn Điều đánh dẹp được cuộc nổi dậy của Hoàng Văn Đồng ở vùng mỏ Tụ Long. Vì có quân công, ông được Tổng đốc Quảng Tây (nhà Thanh) tặng 4 chữ Võ khố hùng lược.
Năm 1781, ông được phái làm Khâm sai Giám đằng kiêm ấn quyển ở khoa thi Hội.
Năm 1782, đổi ông làm Thanh hình hiến sát sứ Sơn Tây, rồi Đốc đồng Sơn Tây, Hàn lâm viện hiệu lý, tước Uẩn Đình hầu. Ở kinh đô Thăng Long có loạn kiêu binh. Vương triều và đất nước cùng lâm vào cảnh rối ren, loạn lạc.
Năm 1784 có tang mẹ, Nguyễn Huy Tự xin về chịu tang và ở hẳn ở nhà không ra làm quan nữa. Về lại Trường Lưu, ông giúp cha là Nguyễn Huy Oánh thành lập và chăm lo cho Phúc Giang thư viện.
Năm 1789, ông được vua sai mang truyền từ về quê, triệu mời Hoàng giáp Bùi Dương Lịch và Tiến sỹ Phan Bảo Định vào kinh giúp tân triều.
Năm 1790, ông được vua Quang Trung triệu tới Phú Xuân. Ông nhận lời làm Hữu thị lang cho nhà Tây Sơn. Nhưng liền sau đó, ông mắc trọng bệnh và mất ngày 27/7 tại Phú Xuân, lúc 47 tuổi, thụy là Thông Mẫn.
4. Tác phẩm và công trình tiêu biểu
Truyện thơ Hoa tiên ký
5. Giải thưởng và vinh danh
Người đương thời xếp vào hạng An Nam ngũ tuyệt
Năm 1991, đền thờ Nguyễn Huy Tự đã được xếp hạng di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.
Năm 1993, Lễ kỷ niệm 250 năm ngày sinh Nguyễn Huy Tự đã được tổ chức ở quy mô cấp quốc gia.
Các tên phố mang tên ông:
- Con phố ở Bạch Đằng, quận Hai Bà Trưng, Tp. Hà Nội, Việt Nam.
- Con phố ở Đa Kao, quận 1, Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam.
- Con phố ở thị trấn Kỳ Anh, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, Việt Nam.
6. Tham khảo
– Internet
– Ấn phẩm
