Nguyễn Thị Niên (? – 1600)

1. Thông tin

– Tên gọi: Nguyễn Thị Niên (阮氏年) hay Nguyễn Thị Liên hay Nguyễn Thị Năm

– Chưa rõ năm sinh tại làng Canh Hoạch, phủ Thanh Oai, Đại Việt (nay là huyện Thanh Oai, Tp. Hà Nội, Việt Nam)

Mất khoảng năm 1600

– Giới tính: Nữ

– Quốc tịch: Đại Việt

Dân tộc: Kinh

– Là người dân thời Mạc – Lê trong lịch sử Việt Nam.

2. Hôn nhân và gia đình

a) Thân thế

– Ông nội là Nguyễn Đạm

– Ông ngoại là Mạc Kính Điển

– Bố là Nguyễn Quyện và mẹ là Mạc Ngọc Tỷ

b) Hôn nhân và con cái

– Quan hệ gia đình với chồng là Bùi Văn Khuê, Bùi Thì Trung, Bùi Khắc Kiệm

– Con trai: Mạc Toàn

3. Cuộc đời và sự nghiệp

Con thứ 3 trong gia đình có 12 anh chị em (Nguyễn Thị Như Nguyệt, Nguyễn Tín, Nguyễn Trù, Nguyễn Bảo Trung, Nguyễn Nghĩa Trạch, Nguyễn Thị Niên)

Bà có người chị gái tên là Nguyễn Thị Như Nguyệt, hai chị em sống khăng khít với nhau từ nhỏ.

Năm 1576 chị gái được rước vào cung làm hoàng hậu cho vua Mạc Mậu Hợp.

Đầu năm 1592, tướng Nam triều là Trịnh Tùng mang đại quân ra bắc tấn công Thăng Long. Mạc Mậu Hợp cũng huy động đại quân ra địch, bị bại trận vào ngày giáp tết, phải bỏ kinh thành chạy qua sông Hồng. Do sông Hồng ngăn trở, quân Nam triều chưa qua sông được. Trịnh Tùng cũng thấy chưa đủ khả năng đánh chiếm miền Bắc nên lại rút về Thanh Hóa. Mạc Mậu Hợp lại không lo phòng giữ, sa vào tửu sắc. Nguyễn Thị Niên thường ra vào trong cung thăm chị. Mậu Hợp thấy bà có nhan sắc, liền ngầm mưu dụ giết Bùi Văn Khuê để cướp lấy bà. Nguyễn Thị Niên sợ hãi bèn sai người hầu cận mật chạy đi báo cho chồng. Bùi Văn Khuê biết chuyện, bèn mang quân tự rút về Gia Viễn rồi sai con là Bùi Văn Nguyên chạy vào Thanh Hóa xin hàng nhà Lê. Trịnh Tùng nghe tin, bèn khởi binh ra cứu Bùi Văn Khuê nhân thể đánh nhà Mạc. Quân Mạc đại bại. Nguyễn Quyện cha bà cũng dự trận này và bị bắt, sau đó bị giết trong ngục cùng các anh em của Nguyễn Thị Niên. Không lâu sau, Mạc Mậu Hợp bị Trịnh Tùng bắt và chém. Trịnh Tùng rước vua Lê Thế Tông ra Thăng Long. Tuy nhiên nhiều nơi ở Bắc Bộ vẫn theo các tông thất họ Mạc.

Năm 1600 (Canh Tý) cậu ruột Trịnh Tùng là Nguyễn Hoàng (giữ chứ trấn thủ Thuận – Quảng), sợ bị Trịnh Tùng thanh trừng không cho về Nam, bèn lập mưu xúi Bùi Văn Khuê cùng các tướng cũ của nhà Mạc là Phan Ngạn và Ngô Đình Nga dấy binh làm phản để mình có cớ đi dẹp mà bỏ trốn về nam. Bùi Văn Khuê cùng Phan Ngạn và Ngô Đình Nga bèn dấy binh phản lại nhà Lê, trở lại giúp họ Mạc. Nguyễn Hoàng xin được đi dẹp, liền mang quân đến bờ biển, đốt hết doanh trại rồi trốn về Thuận Hoá. Bùi Văn Khuê cùng Phan Ngạn, Ngô Đình Nga đem quân phụ trợ theo họ Mạc, chiêu an các thành thị. Nhưng chỉ được ít lâu, Phan Ngạn nghi ngờ Bùi Văn Khuê có mưu khác, liền sai người bắn chết Văn Khuê ở giữa sông. Nguyễn Thị Niên nghe tin chồng bị hại, khóc bảo quân lính bản bộ của Bùi Văn Khuê: Người nào dốc sức đền ơn, giết được Ngạn sẽ có trọng thưởng. Phan Ngạn nghe thế giận lắm. Ngày 1/6 Phan Ngạn đem quân đến sông Hoàng Giang đánh nhau. Quân của Nguyễn Thị Niên bắn chết Phan Ngạn ở giữa sông.

 Khâm định Việt sử thông giám cương mục dẫn một thuyết: Ngạn nghe biết Thị Niên sắc đẹp, sai người đi lại cùng thông tin ước hẹn kết duyên. Nguyễn Thị giả vờ nhận lời, bèn kén hơn mười người trẻ tuổi đẹp trai, ăn mặc giả làm con gái sung vào làm thị tỳ. Nguyễn Thị giao ước với bọn thị tỳ giả nếu ai giết được Phan Ngạn thì sẽ được trọng thưởng. Muốn để Ngạn khỏi nghi ngờ, Nguyễn Thị Niên hẹn: đêm hôm nào đó thị sẽ đi một chiếc thuyền lớn đến hội kiến. Ngạn hí hởn mừng. Đến kỳ hạn, Nguyễn Thị ăn mặc lộng lẫy, đi thuyền ngược dòng sông Hoàng Giang ra sông Nha Giang, Ngạn cho người thăm dò, thấy trong thuyền la liệt những gái đẹp, Ngạn yên tâm không nghi ngờ gì cả, bèn ra ám hiệu cho thuyền tuần tiễu nơi đi nhanh, khi thuyền tuần tiễu sắp đến gần chỗ thuyền Nguyễn Thị thì dừng chèo ở giữa dòng sông. Điều khiển đâu vào đấy rồi, Ngạn mừng rỡ cuống quýt, cũng dùng một chiếc thuyền lớn đến để cùng Nguyễn Thị hội hợp. Sau khi Ngạn đã sang thuyền Nguyễn Thị, liền vẫy cho thuyền mình rút lui. Lúc ấy thị tỳ đứng hai hàng rót rượu. Khi cuộc rượu đang nồng nàn, thị tỳ rút dao ở trong tay áo ra chặt lấy đầu Phan Ngạn, rồi nhân đêm nước thủy trào xuống, gió thổi mạnh quay chèo trở về như bay, quân lính của Ngạn vẫn chưa biết có chuyện ấy. Khi về, Nguyễn Thị đem đầu của Ngạn làm lễ tế ở bàn thờ chồng, rồi dặn hai con đến hành tại An Trường (Thanh Hóa) quy thuận với vua Lê. Còn thị thì tự gieo mình xuống sông.

Một truyền thuyết ở đền Vực Vông kể rằng: Bùi Văn Khuê cùng Phan Ngạn đều là bộ tướng của Nguyễn Quyện và đều mang lòng yêu bà Nguyễn Thị Niên. Nhờ tài năng chinh phục được vực xoáy ở Vực Vông, cho người kê đá xoay lại dòng chảy thì không còn vực xoáy nữa, Bùi Văn Khuê được Nguyễn Quyện gả Nguyễn Thị Niên cho. Phan Ngạn căm tức vì không lấy được Nguyễn Thị Niên, bèn vu cáo Nguyễn Quyện khiến Nguyễn Quyện bị mất chức và chính Phan Ngạn được lên thay. Sau đó Ngạn sai người ám sát Bùi Văn Khuê để mưu chiếm Nguyễn Thị Niên. Để trả thù, Nguyễn Thị Niên cũng giả cách nhận lời lấy Phan Ngạn và dụ Phan Ngạn lên thuyền giữa sông Hoàng Long rồi giết Ngạn. Bà sai chặt đầu Phan Ngạn đem tế chồng. Sau đó, bà nhảy xuống sông tuẫn tiết. Thi hài bà trôi dạt vào vực Vông. Thương tiếc và biết ơn bà, nhân dân địa phương đã lập đền thờ bà ngay cạnh đó và gọi là đền Vực Vông tại quần thể di tích cố đô Hoa Lư thuộc thôn Chi Phong, Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, Việt Nam.

3. Giải thưởng và tôn vinh

Mộ và đền thờ ở chùa Vực Vông. Trong đền còn lưu giữ hai đạo sắc phong cho bà.

4. Tham khảo

– Internet

vi.wikipedia.org

khoahocnet.com

vansu.vn

– Ấn phẩm

Đại Việt sử ký toàn thư

Khâm định Việt sử thông giám cương mục